Lęk separacyjny - niezbędnik rodziców

Lęk separacyjny występujący w pierwszych 3 latach życia jest naturalnym i prawidłowym etapem rozwoju emocjonalnego dziecka. Niestety, przynosi duże trudności we śnie – na szczęście, tymczasowo!

Czym jest lęk separacyjny?

Lęk separacyjny oznacza odczuwanie przez maluszka niewspółmiernego do sytuacji strachu przed rozłąką z bliskimi osobami – najczęściej z mamą. Widać to po zachowaniu niektórych dzieci; w okresie wzmożonego lęku separacyjnego rośnie ich potrzeba bliskości (kontaktu fizycznego), dodatkowo często wyraźnie preferują mamę – na czas zasypiania, ale także na czas zabawy. Taka sytuacja jest uznawana za normę rozwojową mniej więcej do 3. urodzin dziecka.

Jeśli lęk separacyjny u dziecka w wieku powyżej 3 lat trwa powyżej 4 tygodni, a występujące objawy są na tyle nasilone, że zaburzają funkcjonowanie dziecka i całej rodziny – konieczna jest wizyta u psychologa dziecięcego. W takiej sytuacji mówimy o separacyjnym zaburzeniu lękowym, które może być wstępem do innych zaburzeń lękowych w wieku dorosłym (dlatego tak ważne jest dostrzeżenie problemu i wsparcie eksperta).

Kiedy występują okresy nasilonego lęku separacyjnego?

Pierwsze oznaki lęku separacyjnego można obserwować już u 6-miesięcznych niemowląt (niektórzy badacze wskazują nawet na wiek 4 miesięcy) – na tym etapie życia dziecko zaczyna rozumieć pojęcie stałości obiektu: pojmuje, że osoby i przedmioty wciąż istnieją, nawet jeśli nie znajdują się w zasięgu jego wzroku. Może to przynieść niepokój, ponieważ maluszek nie wie, czy i kiedy ukochana osoba wróci do niego. Dodatkowo, po pierwszym półroczu życia dziecko ma już dobrze ukształtowaną więź z rodzicami, dąży do bliskości z nimi – a zwłaszcza z mamą, która najczęściej staje się głównym opiekunem – i zaczyna sygnalizować tęsknotę za nimi. W takiej sytuacji każde rozstanie z najbliższymi i każde spotkanie z obcymi, z osobami spoza „bezpiecznego kręgu“, może być dla dziecka trudne. Rozumienie stałości obiektu jest jednym z kamieni milowych w rozwoju dziecka, zgodnie z Teorią Rozwoju Poznawczego autorstwa Jeana Piageta. Jeżeli Wasz maluszek ma teraz 6 miesięcy i jego sen wyraźnie pogorszył się, wręcz z dnia na dzień (ponieważ sen zawsze oznacza rozstanie), rozumienie stałości obiektu może być jedną z przyczyn takiej sytuacji. Kolejnym jest piąty skok rozwojowy, który przypada na czas między 22. i 26. tygodniem życia dziecka.

W następnych miesiącach okresy nasilonego lęku separacyjnego powracać będą regularnie; wyraźnie widać to między 8. i 10. miesiącem życia, kiedy wraz z nowymi umiejętnościami ruchowymi rośnie samodzielność dziecka. Raczkowanie, samodzielne wstawanie i stawianie pierwszych kroczków oznacza możliwość szybkiego i samodzielnego przemieszczania się, ale jednocześnie – oddalania, separacji od rodzica. Dla dziecka to wspaniałe i trudne nowe doświadczenia.

Kolejne typowe okresy nasilonego lęku separacyjnego przypadają na okolicę 12., 15. i 18. miesiąca życia. Właściwie cały drugi rok życia dziecka to czas, kiedy lęk separacyjny będzie odczuwalny i będzie wyraźnie utrudniać życie całej Waszej rodzinie! Dziecko zamieni się w (małego, słodkiego) „przylepca“ z powodu większej potrzeby bliskości, będzie mniej samodzielne w zabawie, nie będzie spuszczać Was z oczu i głośno oprotestuje Wasze próby oddalenia się. Z powodu tego (irracjonalnego) niepokoju wewnętrznego u maluszka, w tych trudniejszych momentach odradzam wprowadzanie znacznych zmian w jego życiu, takich jak rezygnacja ze smoczka, rozpoczęcie przygody ze żłobkiem czy powrót mamy do pracy. Nie rozpoczynajcie także nauki samodzielnego zasypiania, a jeśli lęk separacyjny pojawi się w trakcie wprowadzanych zmian wokół snu dziecka – pozostańcie dłużej na etapie nauki, do którego udało się Wam dojść. Jeżeli zauważycie, że Wasz maluszek potrzebuje więcej wsparcia niż wcześniej (okres nasilonego lęku separacyjnego bardzo często przynosi regres snu), zbadajcie sytuację, aby zrozumieć jakie wsparcie okaże się wystarczające – poniżej proponuję Wam pomocną metodę oraz rozwiązania pomagające wspierać maluszka w tym trudniejszym czasie.

Okresy nasilonego lęku separacyjnego to wyjątkowo trudny czas zarówno dla dziecka, jak i dla Was, ale pamiętajcie, że oznaczają, że zbudowaliście z maluszkiem bezpieczną więź. A bezpieczny styl przywiązania będzie pomagać mu wchodzić w relacje z innymi w przyszłości, czyli pozytywnie wpłynie na całe jego życie.

Jakie są typowe objawy lęku separacyjnego?

• Trudność w samodzielnym zasypianiu – maluszek wymaga obecności rodzica aż do zaśnięcia. Lęk separacyjny może sprawić, że zasypianie na noc stanie się (chwilowo) trudniejsze niż zasypianie na drzemki. to dlatego, że dziecko już w końcówce pierwszego roku życia zaczyna rozumieć, że sen nocny oznacza dłuższe rozstanie z rodzicami.

• Wybudzenia w nocy i potrzeba bliskości z rodzicem (niekiedy wystarczy pojawienie się rodzica przy łóżeczku i uspokajające szuszanie, a niekiedy konieczne jest wyciszenie płaczącego dziecka na rękach – na zasypianie odłóżcie jednak zawsze dziecko do łóżeczka)

• Gorsze funkcjonowanie w ciągu dnia: większy niepokój i płaczliwość dziecka, mniejsza samodzielność, zwiększona potrzeba bliskości/kontaktu fizycznego z rodzicem, płacz w sytuacji, gdy rodzic znika z pola widzenia dziecka, niekiedy także gorszy apetyt

• U starszych dzieci większy opór przed snem, trudność z rozstaniem się dziecka z rodzicem na noc, odmowa samodzielnego zasypiania, częste wstawanie w nocy, aby upewnić się, czy rodzic jest obecny /dostępny.

Ile trwa lęk separacyjny?

Okres nasilonego lęku separacyjnego trwa zazwyczaj 1-2 tygodnie, zależnie m.in. od wieku, temperamentu i wrażliwości dziecka. Lęk separacyjny, jako prawidłowe zjawisko w rozwoju dziecka, pojawia się w drugiej połowie pierwszego roku życia i regularnie powraca aż do 3. roku życia. Następnie powinien stopniowo zanikać do 5. roku życia.

Jakie są przyczyny lęku separacyjnego?

• Rozwojowe

• Ważne wydarzenia w życiu dziecka takie jak na przykład przyjście na świat rodzeństwa, przeprowadzka czy rozpoczęcie edukacji w nowej placówce

Jeśli potrzebujecie konkretnych i sprawdzonych rozwiązań na senne trudności związane z lękiem separacyjnym, skorzytajcie z 30-minutowej konsultacji - tyle czasu nam wystarczy! Termin konsultacji zarezerwujecie TUTAJ.

Wybrana bibliografia:

Jodi A. Mindell, Judith A. Owens, A Clinical Guide to Pediatric Sleep: Diagnosis and Management of Sleep Problems, Third Edition, Wolters Kluwer, 2015, ISBN 978-1451193008

American Academy of Pediatrics, Emotional and Social Development: 8 to 12 Months

Małgorzata Dąbkowska, Lęk przed separacją w dzieciństwie, Pediatria Polska, Volume 82, Issue 4, 2007, Pages 329-332, ISSN 0031-3939, https://doi.org/10.1016/S0031-3939(07)70407-9

Daniel J. Siegel, Tina Payne Bryson, The Whole-Brain Child: 12 Revolutionary Strategies to Nurture Your Child's Developing Mind, Random House Publishing Group, 2011, ISBN 978-0-553-38669-1

Alvaro Bilbao, Mózg dziecka – poradnik dla rodziców, Wydawnictwo Bukowy Las Sp. z o.o., 2022, ISBN 978-83-8074-126-3

Robert Winston & Rebecca Chicot (2016) The importance of early bonding on the long-term mental health and resilience of children, London Journal of Primary Care, 8:1, 12- 14, https://doi.org/10.1080/17571472.2015.1133012

Danielle Horvath Dallaire, Marsha Weinraub, Predicting children’s separation anxiety at age 6: The contributions of infant–mother attachment security, maternal sensitivity, and maternal separation anxiety. Attachment and Human Development. 2005;7:393–408. https://doi.org/10.1080/14616730500365894

Jeśli moje zalecenia okazały się pomocne, możesz postawić mi kawkę: